در هنگام دیدن یک پوستر چه اتفاق بصری رُخ می‌دهد؟  به عبارت دیگر چه اتفاقی می‌افتد که مخاطب پوستری را زیبا و پوستری را زشت قضاوت می‌کند؟

زیبایی‌شناسی در هنر مبحثی است پیچیده، دشوار و پُرچالش. فیلسوفان و هنرمندان از ابتدای تاریخ بر سر زیبایی اختلاف نظر داشتند، در هر حال تصدیق یقینی برای وجود خارجی زیبایی بسیار مشکل است.
در دنیای معاصر، مفهوم زیبایی بیشتر جنبه روانشناسی به خود گرفته و در ارتباط با ادراک دیده شد.
کانت در فلسفه توجه به زیبایی را از ابژه به سوبژه تغییر داد. در واقع مهم‌ترین تفاوت زیبایی‌شناسی مدرن با زیبایی‌شناسی کلاسیک در همین مسئله است که در دوران مدرن زیبایی از ویژگی‌های ذهن مخاطب شناخته شد نه یکی از ویژگی‌های اثر.
ما به یک اثر نقاشی ممکن است ساعت‌ها خیره شویم و جزییات و کلیت نقاشی برای ما جذاب باشد، اما بهترین پوستری که با آن مواجه شده‌ایم را چند دقیقه به آن خیره شده‌ایم؟! ما در مقابل زیباترین و بهترین پوسترهای دنیا بیش از یکی دو دقیقه متوقف نخواهیم شد.

تصویر دوم

تصویر سوم

فرایند زیباشناسی در گرافیک‌دیزاین متفاوت است با سایر هنرهای تجسمی مثل نقاشی و... در گرافیک دیزاین نه زیباییِ اجرا نقش بازی می‌کند نه جزییات. یک پوستر با جزییات بداهه، ابتدایی و حتی زشت می‌تواند بهترین باشد و زیبا (تصویر دوم). حتی می‌توانیم آثار هنری بزرگی را زشت و دفرمه کنیم و با این‌حال یک پوستر عالی داشته باشیم. (تصویر سوم)
اگر بخواهیم این فرایند را تحلیل کنیم باید گفت در فرایند زیباشناسی گرافیک‌دیزاین ما دو پلان اصلی داریم که فرایند زیباشناسی را تکمیل می‌کنند.
در پلان اول، مخاطب با یک ایده و شیطنت شوک‌آور طرف می‌شود و با یک «چرا»ی بزرگ و یک معما در ذهن‌اش طرف می‌شود (عموماٌ پلان اول تصویر است). هر چه این «چرا» بزرگ‌تر باشد، شوک بیشتری دارد و در قدم اول درست جلو رفته‌ایم. اگر در پلان اول سئوالی ایجاد نشود یا سئوال مهمی نباشد و ذهن مخاطب را درگیر نکند مسیر از اول اشتباه است.

در پلان دوم، مخاطب باید به جواب «چرا»ی پلان اول برسد و این جواب آن‌قدر شیرین باشد که یک «آهان» بزرگ در این پلان در ذهن‌اش شکل بگیرد. فاصله پلان اول و دوم، نباید طولانی باشد، یادمان باشد مخاطب یکی دو دقیقه بیشتر به ما فرصت نمی‌دهد. اگر در پلان دوم - که احتمالا متن و کپشن پوستر است - «آهان» در ذهن مخاطب شکل نگرفت و مخاطب از طرح یک معما و کشف جواب آن لذت نبرد، پوستر ما «زیبا» نخواهد بود هر چه تصویرسازی، اجرا و جزییات زیبایی داشته باشد. حواسمان به تعریف دیزاین (کاربردمحور) باشد.
پس یادمان باشد قرار است این دو پلان را در ذهن مخاطب شکل‌ بدهیم نه اینکه یک تصویر زیبا خلق کنیم.

مجتبی مجلسی